Zarządzanie placówką kultury wiąże się z różnymi wyzwaniami, w tym z zakresu bezpieczeństwa. W jaki sposób można się na nie przygotować? Czy możliwa jest identyfikacja wszystkich zagrożeń i zapobieganie im? Czy istnieją proste procedury oceny ryzyka i jego redukcji w obszarze kultury? Jak określić priorytety działań w obszarze bezpieczeństwa? Na tego typu pytania postaramy się odpowiedzieć w serii tekstów dotyczących kwestii zarządzania ryzykiem dla menagerów kultury!
Pikniki i koncerty zagrożone
Aktualna sytuacja w Europie, i to w państwach UE, staje się coraz bardziej złożona pod względem bezpieczeństwa publicznego. Utrzymujący się od lat wysoki poziom zagrożenia terrorystycznego w Austrii, Francji, Belgii i Niemczech, dodatkowo eskalowany kryzysami politycznymi i protestami na tle ekonomicznym, a także odradzającymi się separatyzmami (jak np. w Hiszpanii), potęguje tylko poczucie zagrożenia i stwarza realne komplikacje dla organizacji zarówno większych wydarzeń kulturalno-rozrywkowych, jak i małych inicjatyw lokalnych, i to nie tylko w wymiarze imprez masowych.
Groźba incydentu z rozpędzonym samochodem wjeżdżającym w tłum zgromadzonych uczestników wydarzenia, atak nożownika czy terrorysta samobójca nie są aktualnie tylko możliwymi scenariuszami z filmu, ale realnie występującymi w naszym regionie zagrożeniami.
Niestety, świadomość tego typu zagrożeń, będących wynikiem celowego działania motywowanego ideologicznie (np. ataki na kościoły czy kontrowersyjne wystawy artystyczne) lub politycznie (dewastacje cmentarzy i symboli mniejszości) lub stanowiących rezultat zaburzeń psychicznych oraz wynikające z ekstremizmów rodzących się w efekcie poczucia bezsilności i zawężonej percepcji rzeczywistości, jest do pewnego stopnia uwzględniania przez służby państwowe, jak policja czy ABW. Gorzej ze zrozumieniem tego rodzaju zagrożeń jest na szczeblu organizacji pozarządowych oraz administracji samorządowej, gdzie świadomość sytuacyjna budowana jest w oparciu o lokalną sytuację i identyfikację lokalnie występujących zagrożeń o podłożu przestępczości pospolitej, w tym chuligaństwa i ewentualnej dystrybucji detalicznej środków psychotropowych.
Oczywiście, zagrożeń mogących mieć wpływ na wydarzenie może być dużo więcej, od pęknięcia magistrali wodnej w rejonie wydarzenia, po gradobicia czy zwykłą awarię prądu, a na nieodpowiedzialnym zachowaniu gości na estradzie skończywszy. Dlatego tak istotne jest przed podjęciem decyzji o organizacji wydarzenia zbudowanie w świadomości przez organizatorów zakresu potencjalnych możliwych zagrożeń, a następnie określenie poziomu akceptowalnego ryzyka wynikającego z oszacowanego prawdopodobieństwa ich wystąpienia i skutków, do jakich mogą doprowadzić. Dopiero na tej podstawie można podejmować racjonalne decyzje dotyczące środków zapobiegawczych, w tym ubezpieczenia wydarzenia, ewentualnej ochrony czy doboru bezpiecznego miejsca do jego realizacji.
Przykładem braku takiego podejścia do organizacji wydarzeń kulturalno-rozrywkowych są tragiczne w skutkach juwenalia Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy w 2015 roku, gdzie spanikowany tłum zadeptał na śmierć jedną studentkę, a szesnastu kolejnych studentów trafiło do szpitala, z czego dwóch w stanie ciężkim, czy siedmiokrotne zniszczenie artystycznej instalacji kolorowej tęczy w Warszawie na Placu Zbawiciela.
Dlatego nawet dla działalności kulturalno-oświatowej (np. wystawy czy odczyty i spotkania autorskie) czy lokalnych wydarzeń rozrywkowych i integracyjnych (jarmarki świąteczne, dożynki itp.) z perspektywy organizatora takich eventów ważne jest uprzednie opracowanie dokładnej, wielopłaszczyznowej analizy ryzyka. W tym identyfikacji zagrożeń i oceny prawdopodobieństwa ich wystąpienia, jako podstawy do zarządzania bezpieczeństwem planowanego wydarzenia lub w szerszym ujęciu, całej prowadzonej działalności placówki czy organizacji. Dostępne na rynku narzędzia oraz obowiązujące w kraju wytyczne nie dają spójnych podstaw do opracowywania tego typu analizy. W związku z tym sytuacja wymagała opracowania nowego podejścia w zakresie przydatnym dla menadżerów kultury na poziomie gminy czy powiatu.
Identyfikacja zagrożeń i zarządzanie ryzykiem
W efekcie prowadzonej od 2008 roku działalności oraz realizacji w 2021 roku projektu finansowanego ze środków funduszu EOG Stowarzyszenie Studiów i Analiz Bezpieczeństwa opracowało taką metodę wraz z kursem zawodowym o nazwie SSABSecManager Edu, która może stanowić ciekawą propozycję w tym zakresie. Metoda ta została z powodzeniem wykorzystana w projekcie realizowanym dla NIMOZ (Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów) w 2020 roku. Jest również wykorzystywana w ramach podnoszenia kompetencji zawodowych studentów kierunków związanych z bezpieczeństwem przez Akademię Marynarki Wojennej w Gdyni i była przedstawiona za granicą w Austrii w ramach kursu zarządzania kryzysowego dla muzealników. Od strony naukowej została oparta m.in. na metodach scenariuszowych, które stanowią główną oś identyfikacji potencjalnych zagrożeń oraz stopnia ich negatywnego wpływu na organizację lub planowane wydarzenie czy inwestycję.
Narzędzie analizy według metodologii SSABSecManager opiera się na tzw. czterech filarach bezpieczeństwa, w ramach których analizie poddawane są: otoczenie, miejsce (odporność/podatność miejsca na zagrożenia), technika (w tym systemy, instalacje i procesy zarządzania) oraz czynnik ludzki i organizacja/procesy zarządzania (w tym IT i Cyberbezpieczeństwo). Innowacyjny i kluczowy dla tego rozwiązania jest jeszcze jeden element – weryfikacji uzyskanych w ramach wstępnej analizy wyników i przyjętych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa. Jest on realizowany właśnie z wykorzystaniem metod scenariuszowych i pozwala na faktyczną weryfikację odporności przyjętych rozwiązań na możliwe zagrożenia oraz identyfikację luk w zakresie katalogu zidentyfikowanego ryzyka lub przyjętych rozwiązań mających je wykluczyć lub ograniczyć skutki.
Triada menadżera kultury w obszarze bezpieczeństwa
Należy zaznaczyć, że w polskim porządku prawnym co do tego pewnego rodzaju wydarzeń oraz obiektów o szczególnym przeznaczeniu istnieją metodyki uzgadniania planów ochrony obiektu wynikające z przepisów wykonawczych do obowiązującej Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. 1997 Nr 114 poz. 740), których elementem jest również analiza ryzyka zagrożeń oraz wytyczne dotyczące rozwiązań przeciwdziałających zagrożeniom, w tym te objęte procesem normalizacyjnym, jak np. ISO 31000 z 2018 roku oraz wymienione w aktach prawa polskiego. Dotyczą one jednak najczęściej uogólnionego podejścia i nie uwzględniają specyfiki zagrożeń bezpieczeństwa dla mniejszych wydarzeń czy obiektów.
Zastosowanie podejścia SSAB Sec Manager pozwala za to na wariantowe rozpatrywanie możliwych do zastosowania działań zwalczających lub niwelujących zidentyfikowane i uznane za ważne ryzyka/zagrożenia w trzech wariantach:
- Minimalnym – spełniającym wymogi formalne wynikające z przepisów prawa;
- Pośrednim – będące rozszerzeniem poziomu pierwszego w miarę posiadanych środków zgodnie z zasadą koszt-efekt;
- Maksymalnym – będącym rozszerzeniem wariantu 1 i 2, możliwym do realizacji przy braku wyraźnych ograniczeń finansowych. Nigdy jednak nie uzyskamy 100% gwarancji bezpieczeństwa i wyeliminowania wszystkich możliwych ryzyk dla obiektu.
Każdy z wariantów, za pomocą specjalnej matrycy, pozwala na określenie kosztów negatywnych skutków rozpatrywanego scenariusza zagrażającego naszemu wydarzeniu lub obiektowi/instytucji. To ułatwia podejmowanie decyzji o skali ewentualnych działań prewencyjnych oraz uświadamia poziom ryzyka, jaki zamierzamy przyjąć jako akceptowalny.
Więcej na temat zasad budowania scenariuszy i doboru członków zespołu do ich opracowywania przeczytasz w naszym kolejnym artykule pt. „Budowa scenariuszy bezpieczeństwa dla placówek kultury – czy to jest potrzebne i jak się do tego zabrać?
Tekst: Radosław Tyślewicz